Mở đầu và kết thúc
Lẽ ra mọi thứ đều như nhau, nhưng vì được chia cắt bởi khởi đầu và kết thúc, chúng trở thành những thứ khác nhau.
Last updated
Was this helpful?
Lẽ ra mọi thứ đều như nhau, nhưng vì được chia cắt bởi khởi đầu và kết thúc, chúng trở thành những thứ khác nhau.
Last updated
Was this helpful?
Câu quan trọng nhất trong bất kỳ bài viết nào là câu đầu tiên. Nếu nó không khiến người đọc muốn đọc tiếp câu thứ hai, bài viết của ta coi như xong. Và nếu câu thứ hai không khiến họ muốn đọc tiếp câu thứ ba, chuyện vẫn tệ y vậy. Sự tiến triển của các câu, mỗi câu kéo người đọc tiến lên cho đến khi họ bị cuốn hút, là cách một nhà văn tạo ra đơn vị quan trọng đó, "lead."
Lead nên dài bao nhiêu? Một hoặc hai đoạn? Bốn hoặc năm? Không có câu trả lời chính xác. Một số leads cuốn hút người đọc chỉ bằng vài câu ngắn gọn; những leads khác kéo dài vài trang, tạo ra sự cuốn hút từ từ nhưng liên tục. Mỗi bài viết đặt ra một vấn đề khác nhau, và bài kiểm tra duy nhất là: nó có hiệu quả không? Lead của bạn có thể không phải là lead tốt nhất, nhưng nếu nó làm được việc nó cần làm, hãy cảm ơn và tiếp tục.
Đôi khi độ dài của lead phụ thuộc vào độc giả bạn hướng tới. Độc giả của tạp chí văn học mong đợi các tác giả bắt đầu bằng hàng tá chuyện rời rạc nhưng lôi cuốn, và họ sẽ dõi theo những tác giả đó để tận hưởng việc được dẫn dắt cũng như tự đoán xem họ sẽ được dẫn đến đâu. Nhưng tôi khuyên bạn không nên quá kỳ vọng hoặc dựa dẫm rằng độc giả của mình là người giỏi chờ đợi. Độc giả muốn biết - rất vội - liệu bài viết này có mang lại điều gì cho họ không.
Vì vậy, lead của bạn phải thu hút ngay lập tức và khiến họ tiếp tục đọc. Nó phải thuyết phục họ bằng:
Sự mới mẻ
Sự độc đáo
Nghịch lý
Hài hước
Bất ngờ
Ý tưởng khác lạ
Một thực tế thú vị
Một câu hỏi
...bất cứ điều gì, miễn là nó khơi dậy sự tò mò đủ lôi kéo.
Tiếp theo, đừng chỉ bịa ra những lead không liên quan đến bài viết. Mặc dù ưu tiên lớn nhất của lead vẫn là lôi kéo người đọc, nó nên là chi tiết hoặc điều gì đó liên quan tới ý đồ của bạn.
Sau đó, hãy tiếp tục xây đắp. Mỗi đoạn văn nên bổ sung cho đoạn trước đó. Hãy chủ ý suy nghĩ ra các chi tiết cụ thể để giải trí cho người đọc. Nhưng hãy đặc biệt chú ý đến câu cuối của mỗi đoạn - nó là bệ phóng quan trọng cho đoạn tiếp theo. Cố gắng làm cho câu cuối thêm chút hài hước hoặc bất ngờ, ngay cả khi bạn nghĩ rằng mình đã cố rồi (hãy cố thêm nữa!). Hình dung như hài độc thoại: sẽ có những điểm định kỳ bạn cần khiến khán giả cười, và sau đó họ lại sẵn sàng để tiếp tục lắng nghe thêm một quãng nữa.
Ví dụ:
Để viết lead tốt, có hai việc bạn có thể thử thêm vào hoạt động thường ngày.
Một, bạn nên thu thập nhiều tài liệu hơn bạn sẽ sử dụng. Tuy nhiên, quá nhiều tài liệu có thể khiến bạn nản chí. Tại một số điểm, bạn phải ngừng nghiên cứu và bắt đầu viết. Rồi từ bài viết đó, hãy cắt gọt nó bởi bản thân nó đã là một thứ "nhiều hơn bạn sẽ sử dụng".
Hai, hãy tìm kiếm tài liệu về lead ở khắp mọi nơi, không chỉ bằng cách đọc các nguồn rõ ràng và phỏng vấn những người rõ ràng. Hãy nhìn vào các biển báo, bảng quảng cáo và tất cả những thứ rác rưởi viết dọc theo đường quốc lộ. Hãy đọc chữ được in trên bao bì sản phẩm, hướng dẫn sử dụng thuốc, và graffiti trên tường. Đọc cả phụ chú, thực đơn và hóa đơn. Đào bới vào những ngóc ngách không rõ ràng của báo chí, như mục bất động sản - bạn có thể đoán tính cách của xã hội qua phong cách nhà cửa mọi người đang hướng tới. Về cơ bản, đời sống hàng ngày của chúng ta đầy rẫy những thông điệp và điềm báo kỳ quái. Hãy chú ý đến chúng. Chúng không chỉ có ý nghĩa xã hội; chúng thường đủ kỳ quái để làm một lead khác biệt với tất cả các leads khác.
Có hai cách lead dễ dàng thực hiện, có thể thử:
Hãy đưa ra những thông tin mới lạ, liên tục gây tò mò
"Nhà triết học Hi Lạp Aristotle [1] từng mệnh danh tiền nhân của mình - Thales - là nhà triết học đầu tiên. Nói chính xác hơn, Thales được mệnh danh là nhà sáng lập của triết học tự nhiên vì ông cho rằng nguyên tắc nguồn gốc (tiếng Hi Lạp là “archê”) của tất thảy mọi thứ trên đời này là nước. Quan niệm nguyên tắc nguồn gốc của Thales có thể được hiểu giống như khái niệm bản thể (substance) của Baruch Spinoza, ám chỉ đơn vị cơ bản nhất cấu tạo nên tất thảy mọi thứ trong vũ trụ. Khi triết học ngày càng phức tạp hơn, không phải ai cũng còn đồng ý với Thales, song Aristotle thấy Thales là một nhân vật quan trọng vì ông đã tiên phong ra ngoài tự nhiên thay vì ở trên tháp ngà để quan sát sự sống, và thấy “thứ dung dưỡng mọi sinh vật có tính ẩm, và bản thân sự ấm áp [của sự sống] được tạo ra và duy trì bởi độ ẩm; và cái đến từ mọi thứ [sự ẩm] này là nguyên tắc nguồn gốc của tất thảy”. Trích "Sông nước và chính trị - sự lên ngôi và suy tàn của những đế chế trên dòng mekong" - Vũ Hoàng Long, Monster Box 2022.
Chúng ta dễ bị cuốn theo thông tin bởi sự mới lạ của bản thân nó liên tục dẫn dắt ta tiếp tục để ta thỏa mãn khao khát muốn biết thêm nữa. Vì vậy, hãy lựa chọn thông tin đắt giá và dẫn dắt người đọc của bạn từ đầu.
Hãy kể chuyện
Một cách tiếp cận khác là chỉ kể một câu chuyện. Đó là một giải pháp đơn giản đến mức, rõ ràng và không tinh vi đến nỗi chúng ta thường quên rằng nó có sẵn. Tường thuật là phương pháp cổ xưa nhất và hấp dẫn nhất để giữ sự chú ý của ai đó; ai cũng muốn được kể một câu chuyện. Luôn tìm kiếm cách để truyền tải thông tin của bạn dưới dạng tường thuật. Dưới đây là lead của Edmund Wilson về việc phát hiện Dead Sea Scrolls, một trong những di tích cổ đại đáng kinh ngạc nhất được phát hiện trong thời hiện đại. Wilson không dành thời gian thiết lập bối cảnh. Wilson bắt đầu ngay lập tức:
"Tại một thời điểm nào đó khá sớm vào mùa xuân năm 1947, một cậu bé người Bedouin tên Muhammed the Wolf đang trông dê gần vách đá ở bờ tây của Biển Chết. Khi leo theo sau một con dê đi lạc, cậu thấy một cái hang cậu chưa từng thấy trước đây, và cậu ném một viên đá vào đó. Có tiếng vỡ kỳ lạ phát lên. Cậu bé sợ hãi và chạy đi. Nhưng sau đó, cậu quay lại với một cậu bé khác, rồi cùng nhau khám phá cái hang. Bên trong có một số bình đất cao, giữa mảnh vỡ của các bình khác. Khi họ mở những chiếc nắp ra, một mùi rất tệ xuất hiện, xộc ra từ những khối đen được tìm thấy trong tất cả bình. Khi họ lấy những khối này ra khỏi hang, họ thấy chúng được quấn trong các mảnh vải lanh và phủ một lớp đen giống như nhựa đường hoặc sáp. Họ mở ra và tìm thấy các bản thảo dài, được khắc song song trên các tấm mỏng đã được may lại với nhau. Mặc dù các bản thảo này đã phai và nát ở một số chỗ, chúng nhìn chung rất rõ ràng. Các ký tự họ thấy không phải là tiếng Ả Rập. Họ tò mò về các cuộn sách này và quyết định giữ chúng, mang theo bên mình. Những cậu bé Bedouin này thuộc một nhóm buôn lậu, đã buôn lậu dê và các hàng hóa khác từ Transjordan vào Palestine. Họ đã đi vòng xa về phía nam để tránh cầu Jordan, nơi các nhân viên hải quan canh gác bằng súng, và thả nổi hàng hóa của mình trên dòng sông. Họ đang trên đường đến Bethlehem để bán đồ của họ trên chợ đen...
Tuy nhiên, không thể có quy tắc cứng nhắc nào về cách viết lead. Trong quy tắc rộng lớn của việc không để người đọc bỏ đi, tất cả các nhà văn phải tiếp cận chủ đề của mình theo cách phù hợp nhất với những gì họ viết, và với việc họ là ai. Đôi khi bạn có thể kể toàn bộ câu chuyện của mình trong câu đầu tiên.
Đây là câu mở đầu của bảy cuốn sách phi hư cấu đáng nhớ:
Ban đầu, Đức Chúa Trời sáng tạo trời và đất - Kinh Thánh
Vào mùa hè của năm La Mã thứ 699, hiện được mô tả là năm 55 trước khi Chúa sinh ra, Tổng đốc Gaul, Gaius Julius Caesar, đã nhìn về phía nước Anh. —WINSTON S. CHURCHILL, A HISTORY OF THE ENGLISH-SPEAKING PEOPLES
Hãy ghép những mảnh ghép này lại với nhau và bạn sẽ thấy sữa, phô mai và trứng, thịt, cá, đậu và ngũ cốc, rau xanh, trái cây và rau củ - những thực phẩm chứa các nhu cầu thiết yếu hàng ngày của chúng ta. —IRMA S. ROMBAUER, JOY OF COOKING
Đối với người bản xứ Manus, thế giới là một chiếc đĩa lớn, cong lên ở mọi phía, từ làng đầm phá phẳng lặng của họ nơi các ngôi nhà sàn đứng như những con chim chân dài, yên bình và không bị khuấy động bởi những thay đổi của thủy triều. —MARGARET MEAD, GROWING UP IN NEW GUINEA
Vấn đề nằm chôn vùi, không được nói, tồn tại nhiều năm trong tâm trí của phụ nữ Mỹ. —BETTY FRIEDAN, THE FEMININE MYSTIQUE
Chỉ trong vòng năm phút, hoặc mười phút, không nhiều hơn thế, ba người khác nhau đã gọi cho cô ấy để hỏi cô có nghe chuyện gì đã xảy ra ngoài kia không —TOM WOLFE, THE RIGHT STUFF
Bạn biết nhiều hơn những gì bạn nghĩ bạn biết. —BENJAMIN SPOCK, BABY AND CHILD CARE
Đó là một số gợi ý về cách bắt đầu. Bây giờ tôi muốn nói với bạn cách kết thúc.
Biết khi nào nên kết thúc bài viết rất quan trọng. Bạn nên suy nghĩ kỹ càng để chọn câu cuối của mình như đã chọn câu đầu tiên.
Điều đó có vẻ khó tin. Nếu độc giả của bạn đã kiên nhẫn theo dõi bạn từ đầu, theo bạn qua những góc mù và địa hình gập ghềnh, chắc chắn họ sẽ không rời đi khi kết thúc trong tầm mắt? Tuy nhiên, họ sẽ rời đi, bởi kết thúc mà họ thấy là một ảo ảnh. Giống như ai đó giảng đạo cố gắng tạo ra một loạt các kết luận (conclusion) hoàn hảo nhưng không bao giờ thực sự đi đến kết luận (concluse), một bài viết không dừng lại đúng nơi cần dừng sẽ trở nên nhàm chán và do đó thất bại.
Hầu hết chúng ta vẫn là tù nhân của bài học đã được giảng cho chúng ta bởi các giáo viên viết văn của chúng ta: rằng mọi câu chuyện phải có một khởi đầu, một phần giữa và một kết thúc. Chúng ta vẫn có thể hình dung ra dàn ý với các chữ số La Mã (I, II và III), đánh dấu con đường chúng ta sẽ trung thành đi theo, và các chữ số phụ (IIa và IIb) chỉ ra những con đường nhỏ mà chúng ta sẽ ngắn ngủi khám phá. Nhưng chúng ta luôn hứa sẽ trở lại III và tóm tắt hành trình của mình.
Điều đó tốt cho học sinh tiểu học và trung học còn chưa chắc chắn về kiến thức của mình. Nó buộc họ phải thấy rằng mỗi mảnh viết phải có một thiết kế logic. Đó là bài học đáng học ở mọi lứa tuổi - ngay cả các nhà văn chuyên nghiệp cũng thường không biết mình đang làm gì nhiều hơn những gì họ muốn thừa nhận.
Nhưng nếu bạn muốn viết phi hư cấu tốt, bạn phải thoát khỏi sự kìm kẹp của III.
Bạn sẽ biết mình đã đến III khi thấy xuất hiện trên màn hình câu bắt đầu bằng, “Tóm lại, có thể lưu ý rằng ...” Hoặc một câu hỏi, “Bài học nào chúng ta đã có thể rút ra từ...?” Đây là những tín hiệu cho thấy bạn sắp lặp lại những gì bạn đã nói chi tiết, dưới dạng nén. Sự quan tâm của độc giả bắt đầu phai mờ; căng thẳng bạn đã xây dựng bắt đầu xẹp xuống. Tuy nhiên, vì lý do nào đó bạn vẫn trung thành với cô Potter, giáo viên của bạn? Bạn nhắc nhở độc giả về những gì có thể được lưu ý. Bạn nhắc lại một lần nữa trong những hiểu biết bạn đã đưa ra.
Nhưng điều này có thể khiến độc giả của bạn nghe thấy âm thanh làm việc mệt nhọc. Họ nhận thấy những gì bạn đang làm và nhận thấy sự chán ngấy của bạn. Họ cảm thấy những dấu hiệu của sự bất mãn. Tại sao bạn kết thúc mọi thứ khác đi thay vì lặp lại ý tưởng cốt lõi? Hay bạn đang tóm tắt vì bạn nghĩ họ quá ngu ngốc để hiểu ý? Bạn có thể tiếp tục nói đi nói lại. Nhưng độc giả có một lựa chọn khác. Họ có thể rời bỏ khỏi những tác giả viết như vậy.
Đó là một lý do tiêu cực nhắc ta nhớ đến tầm quan trọng của câu cuối. Không biết câu đó nên xuất hiện ở đâu có thể phá hủy một bài viết đã được cấu trúc chặt chẽ từ đầu.
Lý do tích cực để bạn tự nhắc nhở về kết thúc là, hãy nghĩ về niềm vui khi hoàn thành bài viết và hãy để niềm vui ấy kết thúc bài viết của bạn. Bản thân người đọc cũng vừa hoàn thành bài viết ấy, và hãy để họ cũng cảm thấy niềm vui tương tự.
Kết thúc hoàn hảo nên làm người đọc hơi ngạc nhiên nhưng lại cảm thấy hoàn toàn hợp lý. Họ không mong đợi bài viết kết thúc sớm như vậy, hoặc bất ngờ như vậy, hoặc nói vậy. Nhưng họ chấp nhận đó là cái kết khi bắt gặp chúng. Giống như một lead tốt, nó hoạt động. Hãy hình dung ra một buổi trình diễn, khi đột nhiên một trong những diễn viên nói điều gì đó buồn cười, hoặc gây sốc, hoặc châm biếm, và đèn tắt. Chúng ta bị giật mình khi thấy cảnh đã kết thúc, và sau đó thích thú với sự phù hợp của cách nó kết thúc. Điều làm chúng ta thích thú là sự kiểm soát hoàn hảo của nhà viết kịch.
Đối với nhà văn phi hư cấu, cách đơn giản nhất để đưa điều này thành quy tắc là: khi bạn sẵn sàng dừng lại, hãy dừng lại. Nếu bạn đã trình bày tất cả các sự kiện và đưa ra đủ luận điểm bạn muốn, hãy tìm lối ra gần nhất.
Thường chỉ cần vài câu để hoàn tất. Lý tưởng nhất, chúng nên đóng gói ý tưởng của bài viết và kết thúc với một câu làm chúng ta ngạc nhiên vì sự phù hợp hoặc khó đoán của nó.
Sau cùng, những trải nghiệm về đau đớn chưa bao giờ là dễ chịu với bất kỳ ai, hay bất cứ loài động vật nào có thể cảm nhận cơn đau. “Nhưng nó cũng giúp một sinh vật có thể thích nghi tốt và tự bảo vệ mình trước bất kỳ cái ác đột ngột hay lớn lao nào.” – Charles Darwin.
Vì tiến hóa đã làm thế, nên chúng ta còn sống là còn đau. Nhưng còn đau, cũng tức là còn sống.
Một điều tôi thường làm trong viết của mình là đưa câu chuyện trở lại vòng tròn - tạo ra kết cấu đầu cuối tương ứng. Nó làm hài lòng cảm giác cân xứng của tôi, và nó cũng làm hài lòng người đọc, hoàn thành hành trình chúng tôi đã bắt đầu cùng nhau bằng chính điều đã khởi đầu.
Nhưng thứ thường hiệu quả là một trích dẫn. Hãy kiểm tra ghi chú của bạn để tìm các nhận xét có cảm giác kết thúc, hoặc hài hước, hoặc bất ngờ.
"Sự bất ngờ là yếu tố sảng khoái nhất trong viết phi hư cấu. Nếu điều gì đó làm bạn ngạc nhiên, nó cũng sẽ làm ngạc nhiên - và làm vui lòng - những người bạn đang viết cho, đặc biệt khi bạn cũng kết thúc câu chuyện ấy theo cách bất ngờ." – W. Zinsser, On Writing Well.
