Từ ngữ/Từ vựng/Thuật ngữ

Tra cứu mọi từ bạn không chắc.

Tổng quan về Từ ngữ - lược dịch từ On Writing Well

Có kiểu viết tạm gọi là "journalese" (tạm dịch: tiếng của loài báo, j/k), đặc trưng bởi kiểu viết nhàm chán quen thuộc ta thường gặp trên báo. Kiểu viết này giết chết sự tươi mới trong văn phong của bất kỳ ai. Nó là hình thức chung của các tờ báo và tạp chí như Kênh14 - một hỗn hợp của những từ rẻ tiền, từ ngữ được bịa ra và những cụm từ sáo rỗng đã trở nên phổ biến đến mức ai cũng dùng khi viết. Bạn phải chống lại những cụm từ này, hoặc bạn sẽ nghe như bất kỳ cây bút tầm thường nào. Bạn sẽ không bao giờ gây ấn tượng là cây bút tốt, trừ khi bạn phát triển sự tôn trọng đối với ngôn từ và sự tò mò về sắc thái ý nghĩa của chúng đến mức gần như ám ảnh. Ngôn ngữ tiếng Việt, tiếng Anh hay tiếng Trung đều rất phong phú với những từ mạnh mẽ và linh hoạt. Hãy dành thời gian khai phá từ mới để tìm thêm những từ bạn muốn.

Ngôn ngữ báo chí là gì? Nó là sự chắp vá từ ngữ bất chợt, để ghép lại các phần khác nhau của lời nói. Đây là thế giới nơi những người nổi tiếng là "người có nhiều danh tiếng", những người cộng sự của họ là "thành viên trong đội ngũ", tương lai luôn luôn là "đang đến", và ai đó mãi mãi "gõ xuống những dòng" ghi chú. Chúng là những cụm từ logic, nhưng quá cấu trúc, thiếu tự nhiên, dài dòng và nghe mệt mỏi giả tạo.

Đừng để bản thân rơi vào tình huống này. Cách duy nhất để tránh là quan tâm sâu sắc đến ngôn từ. Cuộc đua trong viết lách không phải để tìm người nhanh nhất, mà là người độc đáo nhất.

Hãy tạo thói quen đọc những gì tốt nhất đang được xuất bản, và những gì đã được xếp vào hàng kinh điển bởi những bậc thầy trước đây. Viết được học qua sự bắt chước. Nếu ai đó hỏi tôi làm thế nào để học viết, tôi sẽ nói rằng mình học viết nhờ đọc từ những người đàn ông và phụ nữ đã viết điều tôi muốn tìm hiểu. Nhưng hãy trau dồi những mẫu tốt nhất. Biên tập cẩu thả là điều phổ biến trên báo chí, thường do thiếu thời gian, và các nhà văn sử dụng cụm từ sáo rỗng thường làm việc với các biên tập viên đã thấy quá nhiều cụm từ sáo rỗng đến mức họ không còn nhận ra chúng nữa.

Hãy tạo thói quen sử dụng từ điển. Nếu bạn có bất kỳ nghi ngờ nào về nghĩa của một từ, hãy tra cứu nó. Tìm hiểu nguồn gốc của nó và chú ý đến những nhánh kỳ lạ mà gốc rễ ban đầu của nó đã sinh ra. Xem nếu nó có bất kỳ ý nghĩa nào mà bạn chưa biết. Làm chủ các sắc thái nhỏ giữa các từ dường như đồng nghĩa. Sự khác biệt giữa "nịnh nọt", "phỉnh phờ", "dụ dỗ", "tâng bốc", "khuyến dụ" là gì? Hãy mua cho mình một quyển từ điển tiếng Việt tốt. Khi sử dụng máy tính, hãy tra cứu nghĩa của từ tiếng Việt và tốt nhất cả nghĩa của từ tiếng Anh của nó.

Đừng coi thường cuốn sách từ điển dày cộp. Tra cứu về "ác nhân" chẳng hạn, và bạn sẽ bị cuốn vào những "tên ranh mãnh" chỉ có một người biên tập từ ngữ mới có thể triệu hồi lại từ hàng thế kỷ của sự tà ác, gian trá, đồi bại, lưu manh, phóng đãng, yếu đuối, xấc xược, tai tiếng, vô đạo đức, tham nhũng, gian ác, tội lỗi, sa ngã. Bạn sẽ tìm thấy giang hồ và cặn bã, người xấu và kẻ gian, lưu manh và côn đồ, lừa đảo và cướp giật, gái hư và chị đại. Bạn sẽ tìm thấy các tính từ phù hợp với tất cả chúng, các trạng từ và động từ để mô tả cách những kẻ phạm tội làm điều sai trái của họ, và các liên kết dẫn đến những chỗ khác của sự đồi bại và gian ác. Nếu, sau khi tìm thấy "lưu manh" và "thổ phỉ", bạn muốn biết chúng khác nhau như thế nào, hãy tra cứu từ điển. Bạn sẽ tìm thấy nhiều thứ hơn nữa liên quan và đó là cách bạn học được cách dùng từ.

Cũng nhớ rằng, khi bạn chọn từ ngữ và xâu chuỗi chúng lại với nhau, hãy để ý đến cách chúng được phát âm. Điều này có vẻ ngớ ngẩn: độc giả đọc bằng mắt của họ. Nhưng thực tế họ nghe những gì họ đang đọc nhiều hơn bạn nghĩ. Do đó, những vấn đề như nhịp điệu và sự hài hòa âm tiết là rất quan trọng đối với mọi câu. Một ví dụ điển hình - có lẽ không phải là tốt nhất, nhưng chắc chắn là gần nhất - là đoạn văn trước đó. Tôi không chỉ liệt kê, còn đặt nó đối xứng "lưu manh và cặn bã", nhằm giúp giải trí cho người đọc của mình. Họ không chỉ thích cách từ ngữ được sắp xếp, họ còn thích nỗ lực đã được tác giả bỏ ra để làm họ vui. Tuy nhiên, họ không thích bằng mắt. Họ đang nghe những từ ngữ trong tai của mình.

E. B. White làm rõ lập luận này một cách thuyết phục trong The Elements of Style, một cuốn sách mọi nhà văn nên đọc mỗi năm một lần, khi ông đề xuất thử sắp xếp lại bất kỳ cụm từ nào đã tồn tại trong một hoặc hai thế kỷ, chẳng hạn như câu của Thomas Paine "These are the times that try men’s souls":

"Times like these try men’s souls."

"How trying it is to live in these times!"

"These are trying times for men’s souls."

"Soulwise, these are trying times."

(Trong tiếng Việt, hãy xem Truyện Kiều làm mẫu)

Cụm từ của Paine giống như thơ và bốn câu khác dai và dính như bột yến mạch - đó là bí ẩn thần thánh của quá trình sáng tạo. Những nhà văn viết văn xuôi giỏi phải có một phần thi sĩ, luôn luôn lắng nghe những gì họ viết. E. B. White là một trong những nhà văn yêu thích của tôi vì tôi ý thức được rằng tôi đang ở với một người đàn ông quan tâm đến nhịp điệu và âm thanh của ngôn ngữ. Tôi thích thú (trong tai của mình) với cách những từ của ông được thả rơi vào câu. Đó là sự khác biệt giữa, nói, "serene" và "tranquil" - một từ rất mềm mại, từ kia thì kỳ lạ gây khó chịu vì chữ n và q không phổ biến.

Những cân nhắc âm thanh và nhịp điệu ở mọi thứ bạn viết. Nếu tất cả các câu của bạn di chuyển với cùng một nhịp điệu chậm chạp, ngay cả bạn cũng nhận ra là chết chóc nhưng không biết sửa, hãy đọc chúng to lên. (Tôi viết hoàn toàn bằng tai và đọc mọi thứ to lên trước khi để nó ra ngoài thế giới.) Bạn sẽ bắt đầu nghe thấy chỗ nào có vấn đề. Xem nếu bạn có thể tạo ra sự đa dạng bằng cách đảo ngược trật tự của một câu, hoặc bằng cách thay thế một từ mới mẻ hoặc kỳ lạ, hoặc bằng cách thay đổi độ dài các câu để chúng không nghe như thể đến từ cùng một cái máy. Một câu ngắn thỉnh thoảng có thể mang lại cú đấm mạnh mẽ. Nó lưu lại trong tai người đọc.

Hãy nhớ rằng từ ngữ là công cụ duy nhất bạn có. Học cách sử dụng chúng với sự độc đáo và cẩn thận. Và cũng nhớ rằng: ai đó ngoài kia đang lắng nghe.

Tóm lại

Học viết chính là học thêm từ và cách để dùng chúng.

Hãy chăm đọc từ điển để tìm thêm từ bạn muốn, và đừng ngại tra cứu từ mới mỗi ngày khi bắt gặp chúng.

Kiến thức về từ ngữ và sự tự tin trong dùng từ là nền tảng để người viết bắt đầu xây dựng phong cách viết của mình.

Đọc thêm:

Chính trị và Ngôn ngữ Anh